Sistem nilai budaya dan ajaran seks dalam Serat Nitimani (Syech SITI JENAR) (P#2 Pupuh VII - XVII)

Serat Nitimani 

Sistem nilai budaya dan ajaran seks dalam Serat Nitimani (Syech SITI JENAR) (P#2 Pupuh VII - XVII)

Sistem nilai budaya dan ajaran seks dalam Serat Nitimani (Syech SITI JENAR) (P#1 Pupuh I-VI)
....KLIK DISINI......

Sistem nilai budaya dan ajaran seks dalam Serat Nitimani 
(Syech SITI JENAR) (P#2 Pupuh VII - XVII)

SERAT NITIMANI PUPUH VII - XVII

Juru Patanya :

Kisanak, sampun kagalih ngalem sarta ngumpak, tur kula saweg amirengaken (90) cariyos sampeyan punika bab asmaragama wau, bok manawi jalaran saking terang anggen sampeyan damel nalar nulur-ulur patrap lan pratingkahipun andadosaken cethaning panampi kula, yen nitik warni wujuding pawestri anggenipun kapanduk marlupa ing sarira wau, sanadyan adarbeya aji suksmanyana inggih kawewahan malih, darbe aji pancasona yen mengsah priya ingkang waskita, tatela boten kuwawi angembarana kekuwatanipun, mangka punika saweg sami ijen kemawon teka ketawis boten tumading, dados saking pangadikanipun Maha Prabu Widayaka tuwin Wara Drupadi wau genah manawi pasemon, ingkang makaten wau lajeng sampeyan tampeni tembung pangandikanipun para sujana, pralambang kapurih angudaneni aji asmara kangge lelantaran anggenipun nyumerepi asal wijining manungsa punika nalar-nalaripun (91) nyebal sanget gagagasan  sampeyan wau wewatonipun medal saking punapa?, liripun makaten : kala wau wewatonipun ingkang karembag utawi suraosipun pangandika ingkang kaangge pralambang, prakawis nalar-nalaring salulut amoring jalu lan wanita teka sampeyan lajeng gadhah panampi sumimpang dhateng nalar wijining manungsa, punapa sampeyan sampun nate sumerep wujuding wijing manungsa, punapa sampeyan sampun nate sumerep wijing manungsa punika warni punapa?, asalipun saking pundi?

Sang Murwenggita :

Mugi-mugi sampun kagalih, badheya angungkul-ngungkuli sarta nyenyemoni dhateng sampeyan punika boten pisan-pisan, kula namung anglairaken cariyos ing sayektosipun, ing kitab Musakak, inggih punika Kur’an ing jus sapisan salebeting Serat Bakarah bilih wonten lepat ing pametang kula, Ayat ingkang kaping seket punika mratelakaken, tembungipun cara Arab, (92) sarehning kula tiyang bangsa Jawi tulen ngungelaken tembung Arab wau kirang ceples yen boten geseh anggenipun maknani kula jarwakaken kados ing ngandhap punika :

Sakatahing para sujanma, ingkang sami dumunung wonten kampung Bani Srail punika sami nyembah reca, yen ing agami Islam nyembah reca wau binasakaken nyembah brahala, inggih awit punika dipun namekaken tiyang kapir duk nalika samanten, awit sakingpangandikanipun Kangjeng Nabi Musa kalamullah kasantun agami kadhawuh sami nyembah Allahuthangala, saking atur wangsulanipun para sujanma kapi wau makaten : e Nabi Musa, kula boten badhe pisan-pisan ngandel lan mituruta dawuh sampeyan wau, ewa dene bilih sampeyan saged ngetingalaken kawujudaning Allahuthangala ing sakedhap kemawon kula inggih badhe miturut, (93) sasampunipun mangsuli wicantenan makaten wau boten dangu wonten swaraning Allahuthangala, dhatengi tumraping janma kapir wau kapireng sami pejah. “Kisanak menggah suraos ingkang makaten wau mugi andadosaken kauningan ing sampeyan.”

Juru Patanya :

“Kisanak, leres sampeyan punika amung pepenget dhateng kula, ananging kula kula wau boten rumaos ngetingalaken kawujudaning Allahuthangala, ingkang kula tangletaken bab asal wijining manungsa punika saking pundi awujud punapa, kaliyan malih kisanak, sareng kala wau sampeyan nyariosaken suraosing kita Musakab, kula lajeng kengetan ugi kasebut ing Kur’an kados boten tebih, ugi wonten salebeting (84) Surat Bakarah yen botenb lepat pametang kula ayat ingkang kaping satus seket kalih, jus kaping kalih, sarehning dhateng tembung Arab kula punika inggih kirang kulina, amurih patitis kedaling lati, yen boten lepat anggenipun maknani kula jarwekaken kados ing ngandhap punika :

Sing sapane manungsa anyingetake samubarang kang tetela, lan angumpet samubarang pangawruh surasaning kitab-kitab sapepadane, mangka wong iku nuli antuk sesiku, iya iku bebenduning Allahthangala.

Ing riki wonten seksi malih pepetikan saking kitab Ahyatul Ngulumudin, yen boten lepat anggenipun maknani tembung Arab makaten wau kajarwekaken kados ing ngandhap punika :

Sing sapa wonge anyinitake ilmu Allah nuli anggendaleni kelawan kendeli geni. (95) Menggah suraosipun pepethika saking kalih bab wau kula amung nyaosi nyuwun priksa mugi andadosna kauningan sampeyan.

Sang Murwenggita :

“Kula boten pisan-pisan yen badhe angumpet sarta anyingetaken ing ngelmi, amung jalaran saking dereng sumerep. Ing mangke kula anglasahaken para mangretos utawi para winasis suwawi sami ginaliha punapa rembag pitanglet ingkang makaten wau, sinten tiyangipun ingkang saged uninga wujud wijining manungsa, saupami kula wangsuli ingkang kasat mata tegesipun ingkang kenging katingalan dening netra kadosta : jagung, punika asaling inggih wiji saking jagung, pari punika asaling inggih wiji saking pari, ing mangke manungsa asalipun punapa beda, rak inggih wiji saking manungsa, nanging ingkang makaten wau binasakaken gerbang (96) inggih nalar reringkesan, adatipun kisanak sok boten kersa dhateng nalar gerbang, kedah mundhut ngoncer gancaring cariyos, wekasan saking wangsulan kula anenular utawi aneniru tembunging bangsa santri, ananging inggih santri ingkang saweg ajar turutan sarta taksih lare tur sereng kathah umuripun, menggah nalar ingkang makaten wau binasakaken bab mutasobiyat tegesipun : iku bab kang ora kena pisan-pisan disumurupi lan kang ora kena pisan-pisan diarani, utawa kang ora kena pisan-pisan diupama, inggih punika kang binasakaken taksih gaib tegesipun taksih edi, alus, samar, utawi pepengitan, sarehning anggenipun badhe nyumerepi nalar ingkang makaten wau sakelangkung angel sarta (97) ewet pakewet, kajawi saking karsa sampeyan kisanak, mbok inggih sampun kalajeng-lajengaken anggenipun nedya badhe nyumerepi asal wijining manungsa wau.

Juru Patanya :

Kisanak, mugi-mugi sampun dadosaken ing panggalih, anggen kula purun pitanglet ingkang makaten wau jalaran dereng sumerep, saking panginten kula prekawis gampil : sareng punika kula sampun mirengaken saking cariyos sampeyan wau sampun tetela sujanma boten saged pisan-pisan yen sedya badhe nyumerepi asal wijinipun manungsa inggih sampun narimah, boten sedya badhe nyumerepi sarehning cara pepantesing jejagonganipun, katimbang kendel binasakaken cecagaking lelenggahan murih jenak prayoginipun inggih mawi gegineman, ananging sampun prakawis ingkang aneh-aneh, saupami kisanak kersa (98) nglajengaken malih cariyos bab asmara wau, sababipun teka patrap ingkang makaten saged dados jalaranipun tiyang estri lajeng meteng punika kados pundi?”.

Sang Murwenggita :

“Leres kisanak, punika prayogi, sampun sok galih nalar ingkang elok-elok mindahak angribedi manah, sapunika kula dumugekaken cariyos ananging inggih medal saking gagasan anenulat utawi aneniru saking cariyos sujalma liyan, tur tanpa wewaton bebasan ing sawedal-wedalipun tembung ngayawara tegesipun cariyos ingkang boten gadhah misil, tuwin asil, bilih sampeyan kersa mirengaken kados ing ngandhap punika :

Duk apulang asmara, kados pratingkah ingkang sampun kula pratelakaken ing (99) ngajeng, yen pinareng dening Pangeran ingkang Maha Suci, kinen dados lantaran nitahaken manungsa, kacariyos menggahing raos eca lan sakecanipun sanget ing prabeda kaliyan ing adatipun,  dene menggahing solah lan pratingkah dedel sendal sarping pawestri utawi priya, yen prasaning rahsa sampun kawudar dening jiwa pramana, kawistara dumunung wonten ing lelet puletipun ing riku sapucuking pasta purusa sayekti karaos, ingkang rumiyin kadi kasendol ing mina, inggih punika wenganing dwara kekatanganing Hyang Kamajaya wau amudar rahsa rekta, sarta saking rah mreta (asrep) ing adat sengoring napas sedhatengan (100) sarta ganda ambeting hawa nalika duk makaten wau harum amrik anambar, saemper kadi gandaning sekar melati, ingkang saweg nedeng binuka ing sari, menah sadaya wau bok manawi punika satuhu gara-gara pangaribawa tumuruning cahya adi mulya tumedak lelantaran saking priya, dumarojog lajeng katampen dumunung guwa garbaning sang wanita, ing riku wanodya lajeng angarbini utawa binasakaken meteng.”

Juru Patanya :

“E…, e…., kisanak, saweg sapisan punika kula mireng cariyos ingkang makaten, ananging eram gumuning manah kula ingkang nami cahya adi mulya punika warni punapa utawa wujud punapa, nalika taksih wonten guwa garbaning priya dumunung wonten pundi dene teka boten katingal mrongkol utawi grenjel.”

PUPUH VIII

Sang Murwenggita :

“Saweg sepisan punika kula (101) nyumerepi anggenipun ceples kaliyan tembunging paribasan yen tumrap tiyang gadhah damel kadosta : metu ing sasaminipun, binasakaken sinsing-sinsing wekasane teles utawi malih tembung ngirit-irit wekasane dadi ngorot-orot, yen tembung paribasan wau tumrap penganten estri makaten lengkak-lengkok wekasane ngumbah katok, ing sayektosipun kisanak, kula punika dereng sumerep sarta dereng terang dhateng nalar ingkang makaten wau, dene sampeyan karsa cariyos tetempilan, liripun cariyos saking aneniru kados ing ngandhap punika :

Kasebut wonten wewijangan ngelmi, ingkang kaping nem dipunwastani kayektening kahanan Kang Maha Suci, inggih punika pambukaning tata malige ing dalem Betal Mukadas awit dene pamejangipun ambuka kodrat iradating Pangeran (102) kang Maha Suci sejati, anggenipun kersa jumenengan maligening Dad, minangka Betullah katata wanoten konthpling manungsa, punika sejatosipun inggih dados pitedahan kayektening kahanan satunggal-satunggal anandakaken kalarating Dad kang Maha Mulya, lajeng boten kenging ewah gingsir saking ing kahanan jati, kasebut ing dalem daliling ngelmi ingkang kaping nem nukilan amendet saking kitab Insan Kamil mratelakaken wewangsiting Pangeran kana Maha Suci sejati, dhateng Kangjeng Nabi Mukammad Rasulullah ayat ingkang kaping tiga, kajarwakaken makaten : sejatine ingsun nata malige ana ing sajroning Betalmukadas iku omah enggoning pasucian ingsun, jumeneng ana kontholing Adam, kang ana ing sajroning konthol iku pringsilan, kang ana sajroning pringsilan iku nutpah, iya iku mani, sajroning mani iku madi, sajroning madi iku manikem, sajroning manikem (103) iku rahsa, sajroning rahsa iku ingsun, ora ana Pangeran iya ingsun, Dad kang anglimputi ing kahanan jati jumeneng ana ing sajroning nukat gaib, tumurun dadi johar awal ing kono wahananing Alam Akadiyat, Alam Wahdat, Alam Wahkidiyat, Alam Arwah, Alam Misal, Alam Ajsam, Alam Insan Kamil.

Juru Patanya :

“Kisanak, menggah cariyos sampeyan wau saking pamanggih kula sanadya ingkang mirengaken sampun kawilang sujanma winasis, utawi lantip ing budi, mbok manawi inggih boten saged mangertos, saupami kisanak karsa nggenahaken suraos ing kitab ingkang kajarwakaken makaten wau, (104) saiba badhe lega lan bingah ing manah kula.”

Sang Murwenggita :

“Yen kula piyambak sayektosipun dereng sumerep, amung nyariyosaken menggah dalil pangandikaning Pangeran Kang Maha Suci ingkang makaten wau, sampun dipun werdeni dening para sujanma ing tanah Jawi, inngih punika satunggaling priyantun nama Raden Ngabehi Ronggowarsita pangkat Kaliwon, minangka pujangga amardi basa ing Nagri Surakarta Hadiningrat, kasebut wonten ing Serat Wirid Hidayat Jati ingkang mawi tinengeran ing tau Jawi ranta warna sinuta salebetin alip : 1779, kacariyos dunungipun makaten :

Konthol punika woyosipun kahananing Betulmukadas, tegesipun griya ingkang sinucekaken.

Pringsilan punika kahananing purba (105) katumusan saking kahananing birahi, dados bebukaning asmara nala, inggih punika sengseming manah.

Mani, punika kahananing kantha, katumusan saking wahananing hawa, dados bebukaning asmara tura, inggih punika sengsem ing pandulon.

Madi punika kahananing warna, katumusan saking wahananing karsa, dados bebukaning asmara turida, inggih punika sengseming pamireng.

Wadi punika kahananing ripa, katumusan saking wahananing cipta, dados bebukaning asmara nada, inggih punika sengseming sapocapan.

Manikem, punika kahananing suksma, katumusan saking wahananing pangrasa, dados bebukaning asmara tantra, inggih punika sengseming pangrasan.

(106) Rahsa, punika kahananing atma, katumusan saking wahananing ises, dados bebukaning asmaragama, inggih punika sengseming salulut.

Dene menawi sampeyan kisanak, mundhut cetanipun sarta genahipun babar pisan makaten : yen konthol tuwin pringsilan rak inggih kesagetan upami mundhut genahipun malih :

Mani punika sajatosipun kama, ingkang taksih dados toya, warninipun surat biru.

Madi, punika sarining mani, warnanipun surat dadu.

Wadi, punika sarining madi, warninipun surat jenar.

Manikem, punika sarining wadi, warninipun seta (107) maya-maya kadi retna.

Nukat gaib, tegesipun wiji pepinisan, inggih punika sarining rahsa sejati.

Johar awal, tegesipun sesotya ingkang wiwitan, inggih punika manik, dados embaning rahsa sejati.

“Kados pundi kisanak, manawi sampun terang ing suraos wujut tuwin warni ingkang makaten wau salebeting guwa garba ketingal marongkol punapa manyutu?.”

Juru Patanya :

“Kisanak sapunika sampun terang sanget ing pinampi kula, duk kala wau kacetakna bilih ingkang kaprtelakaken punika bab kama kula sampun mangretos leres boten katingal manyutu, jalaran warni toya kados bangsanin seni sasaminipun, sareng kama wau (108) sampun korut kaluntur saking priya anjog dumunung guwa garbaning wanita, punika salajengipun kados pundi ?.”

Sang Murwenggita :

“Kala wau ingkang pungkasan nyebutaken johar awal tegesipun sesotya ingkang wiwitan, inggih punika manik dados embaning rahsa sejati sampun dumunung wonten guwa garbaning sang wanita, ing riku lajeng wahananing alam pepitu binasakaken martabat kasebut ing ngandhap punika :

Alam Akadiyat wahananing kendel utawi ngadeg, inggih punika wanita meteng yen saweg sewulan, ing tembung Arab binasakaken Lhatakyun, tegesipun dereng sanyata ing kahananipun.

Alam Wahdat, wahananing meteng sawg (109) kalih wulan, yen tembung Arab Takyun Awal, tegesipun wiwit sanyata ing kahananipun.

Alam Wahkidiyat, wahananing meteng saweg tigang wulan, ing tembung Arab binasakaken Takyun Sani, tegesipun dene sampun sanyata ing kahananipun.

Alam Arwah, wahananing meteng saweg kawan wulan ing tembung Arab binasakaken Akyan Sabitah, tegesipun sanyata tetep ing kahananipun.

Alam Misal, wahananing meteng gangsal wulan ing tembung Arab binasakaken Akyan Karijiyah tegesipun sanyata tetep ing kahananipun, sampun andarbe sipat ananging taksih upami kemawon.

Alam ajsam, wahananipunmeteng saweg (110) nem wulan ing tembung Arab binasakaken Ajyan Mukawiyah, tegesipun sanyata gesang ing kahananipun sampun darbe asma bebayi lajeng karkat saged ebah.

Alam Insal Kamil, wahananing meteng sawg pitung wulan ngantos ing dalem wolung wulan dumugi sangang wulan ing tembung Arab binasakaken Akyan Maknawiyah, tegesipun sanyata kawedar ing kahananipun jumeneng sampurnaning manungsa, sampun darbe pakarti, sedya badhe lahir wonten ing alam donya.

Wonten malih pralambang, mbok manawi inggih yasanipun para sujana ing kina-kina TanahJawi, inggih pasemon pangudining pangawruh, tumrap dhateng tiyang makaten wau, bilih sampeyan kersa mirengaken (111) suraosipun kados ing ngandhap punika :

Yen priya lan wanita anggenipun sami sahresmi pamudharin prasa sesarengan, woring kama mangka pinareng dening Pangeran Kang Maha Mulya badhe nitahaken manungsa, punika woring kama wau lajeng kendel dumunung wonten guwa garbaning wanita, binsakaken garbini inggih punika meteng.

Yen sewulan dipun upamekaken kadi kusuma hanjrabing tawang tegesipun kados sekar sumebar wonten ing ngawang-awang. Yen saweg kalih wulan dipun upamekaken kadi bremara angajab ing tawang tegesipun kados kembang nelon ing tawang. (112) Yen saweg tigang wulan dipun upamekaken kadi isining bumbung wuluh wung-wang tegesipun kados isining bumbung wuluh ingkang tanpa ros. Yen saweg sakawan wulan dipun upamekaken kadi tapaking kontul nglayang ing tawang  tegesipun kadis tapaking peksi kontul kang mabur wonten ing awang-awang. Yen nem wulan ulan kaupamekaken kadi cantuka kinemulan ing wismane tegesipun kados kodok kinemulan ing elengipun. Yen pitung wulan ngantos ing dalem wolung wulan dumugi sangan wulan (113) kaupamekaken kadi sujalma lumpuh angideri jagad, tegesipun kados tiyang sukunipun lumpuh nanging saged angideri jagad.”

Juru Patanya :

“Kisanak, mangke rumiyin, kula dereng mangretos cariyos sampeyan wau bab kama, sareng korut saking priya katampen baganing wanita, ingriku wanita lajeng meteng ngantos saged wujud warni jabang bayi, punika kisanak ingkang dadosaken kodhenging manah kula, inggih jabang bayi wau asalipun saking pundi?, teka lumebet guwa garbaning wanita, mugi-mugi sampeyan danganangan karsa paring jarwa sanyata iba bedhe leganing manah kula.”

Sang Murwenggita :

“saking kinten-kintenan manah kula bebasan ngawur, kilap leres kilap boten ingkang lajeng dados jabang bayi bok manawi inggih kama ingkang saking (114) priya wau.”

Juru Patanya :

“E…., e….., kala wau kawujudaning kama sampun kapratelakaken ing ngajeng terang toya balaka, mokal sanget yen sageda dados jabang bayi, kaliyan malih kisanank, suwawi sami kagalih, yen kama wau ingkang dados jabang bayi, punapa sebabipun duk maksih wonten guwa garbaning priya salaminipun teka boten saged dados jabang bayi.”

Sang Murwenggita :

“Sareng kiosanak wicantenan ingkang makaten dangu-dangu kula gumujeng tetukulaning panggagas saiba saenipun saupami wonten priya garbini. Ing mangke kula nyariosaken Serat Widyakirana, pangarangipun Raden Mas Ngabehi Wiryokusuma mantri langgen praja ing Mangkuneran Surakarta Hadiningrat kados ing ngandhap punika :

(115) Ing bab kaping gangsal nyariosaken salebeting jaman Dwaparayoga, tegesipun jamaning kamokalan ing riku para manungsa wiwit suda ing kasektenipun, sami ngangge badan karsa awit anedha wowohan, tutuwuhan ing siti wekasan ing salami-lami karsa saya tumangkar sami nuwuhaken akal, dados sacumbananipun lan wanita sami alampah raga, sang wanita inggih mawi sarana anggarbini, menggah tumurunipun wiji wau kacariyos bilih  manungsa namakaken enenging cipta dangunipun boten kirang sapandurat (sagadag kendeling tiyang gegineman kanthi memanah). Punika daya panggendenipun daweg kuwawa nirik wiji, sumusuping wiji punika lajeng kuwawa mor sarahsa kalawan pramana, kuwawa rumesep mring utek lajeng rembes dhateng panon, ingkang dipun wastani panon punika toya sari sesarining uteg ingkang dumunung wonten (116) satelenging manik, kataman panusuping wiji, panon boten kawawa temahan kawedalaken ingkang temtu lajeng wuwuh karsa dhateng sajumbana, yen cinegah punika mimbuhi dhateng urubing pramana tuwin mimbuhi muncaring pangeksi, yen kalajengaken sacumbana saestu lajeng dados putra.”

Juru Patanya :

“Kisanak, menggah gumuning kula inggih bab kama wau, punapa tunggilipun toya seni punapa tunggilipun toya idu, punapa tunggilipun erah, teka lajeng dados jabang bayi.”

Sang Murwenggita :

“Duga sampeyan kisanak, kula dareng ngertos, yen ngraosaken suraosing serat wirit, ingkang sampun kula cariyosaken ing ngajeng wau yen kawalik makaten :

Ingkang rumiyin Johar Awal, tegesipun sesotya ingkang wiwitan. (117) Kalih Nukat gaib, tegesipun wiji pingitan. Tiga Manikem, punika saking kinten-kintening manah kula ampasing Nukat Gaib. Sekawan Wadi, punika kinten kul ampasing Manikem. Gangsal Madi, punika kinten kula ampasing Wadi. Nenem Mani, punika kinten kula ampasing Madi. Boten langkung kula sumangga anggen sampeyan mestani, punapa tunggilipun idu, punapa tunggilipun seni.

Juru Patanya :

“Kula dereng saged amstani, awit dereng sumerep asaling toya seni wau saking punapa ?,”

Sang Murwenggita :

“Bilih kersa medal saking kinten-kintening manah kula, bok manawi makaten : sujanma punika yen nedha, samubarang ingkang katedha kinten kula lajeng kinukut (118) dening rahsaning pramana, ingkang dumunung wonten antaraning telak lajeng tinarik dumunung ing uteg, ing riku lajeng kuwasa sumebar sumrambah ing jasad sedaya, dene kasaring tetedan wau lajeng katampen dening waduk lajeng kapingta-pinta, ingkang warni amapsa dados sesuker, ingkang warni toya dados seni punika.”

Juru Patanya :

“Sapunika kula sampun mangretos, dados kama punika pancen terang sanes kaliyan bangsanipun seni, ananging ta sarehning bab kama wau warni toya blaka teka lajeng saged warni jabang bayi, punika kados pundi pratingkahipun?.”

Sang Murwenggita :

“Kisanak, kula anyariyosaken Serat Widyakirana wau, ing bab kaping sekawan anyariyosaken ing Alam Tirtayoga, amiraos tetesing kasidanjati (119), miturut suraosing Serat Ciptapsara wewarahipun Dewi Rukmawati, inkang lajeng kinarang dening Begawan Parasara ing Nretawu kala ing jaman Buda, suraosing karingkes kados ing ngandhap punika :

Wiyosipun, ingkang rumiyin Sanhyang Pramana punika bilih kataman ing daya asrep taksih pengkuh ing kahananipun, yen kataman ing daya pepanas temah kumringet, menggah kringet wau inggih punika ingkang dipun wastani mani, ing mangke mani ing saben kenging daya asrep lajeng pupul, manawi kenging dayaning pepanas kuwawa amer, menggah aner tuwin pupuling mani wau lajeng mahanani kumulut, kumuluting mani punika dipun wastani jantung, sareng jantung kenging dayaning pepanas darbeni kringet, kringetipun jantung wau kuwawas mahanani amperu kalih dumunung sakiwa tengening jantung, makaten ugi sedaya kahananing (120) jerowan, awitipun inggih saking jantung, ing salami-lami jantung kuwawa ambabaraken bayu oto, sungsum sapanunggilanipun praboting anga sakojur wanda, sampurnanipun warni gumana, bok manawi inggih punika ingkang kacariyosaken warnining jabang bayi wau, ewa dene menggahing panampi suraos ingkang makaten wau kula sumangga ing sampeyan piyambak.”

Juru Patanya :

“Mangke ta kisanak, kula kirang terang, kula wau wiwitan ingkang rumiyin piyambak Sanghyang Pramana, ingkang binasakaken Sanghyang Pramana punika punapa?”

Sang Murwenggita :

“Yen sampeyan pitanglet inggih kasebut ing Serat Widyakirana wau, ingkang nama Sanghyang Pramana punika, panuksmaning Sanghyang Tripurusa, ingkang nama Sanghyang Tripurusa punika tegesipun santosaning campuran tetiga, (121) ingkang binasakaken campuran tetiga wau yen tembung jawi kawastanan Trimurti, tegesipun alus tetelu, yen ing tembung Sangskrit kawastanan : a, u, ma, tegesipun a = latu, u = toya, ma = angin. Suwawi kisanak, badhe tanglet punapa malih, sampun galih pakewet saha sampun galih kuwatos, sarehning punika jaman kreta boten-botenipun yen kula badhe nepsu utawi ngamuk.”

Juru Patanya :

“Duk kisanak, mugi-mugi sampun kalintu ing panampi, anggen kula matur pitangklet sadaya wau boten saking nyengklong utawa jual wetak prasajanipun manah kula, pancen dereng paring pangapunten ingkang kathah-kathah, suwawi ta (122) kisanak kagalih, kados pundi anggenipun boten pakewet ing manah, anggen kula mirengaken cariyos sampeyan wau kadosta : kala wau mratelakaken cariyosipun martabat pepitu, sareng dumugi nem wulan jabang bayi wonten ing wetangan ing tembung Arab binasakaken Akyan Mukawiyah, tegesipun sanyata gesang ing kahananipun sampun darbe asma nama bebayi, lajeng karkat saget ebah, mangga kisanak, sinten tiyangipun ingkang boten kodeng nampeni suraos ingkang makaten wau, liripun kadosta : jabang bayi sareng dumugi nem wulan wonten wetangan dumugi gangsal wulan upami pejah boten saged ebah punapa sebabipun saged mindak ageng / ngantos dumugi nem wulan.”

(123) Sang Murwenggita :

“E…., e….. saweg punika kula nyumerepi manungsa watak lingsang, boten ketang brindil wuluning buntutipun angger saged kenging wujuding yuyu ingkang wonten salebeting eron, makaten upamenipun menggahing patrap punika, samangke kula cariyos minangka wonten salebeting isining uwoh, dene uwoh wau kawastanan nama klungsu duk nalika wiji taksih wonten salebeting klungsu punapa kenging dipun wastani gesang ing uwit asem utawi uwit asem gesang, dene wiji ingkang wonten salebeting klungsu boten kenging dipun wastani pejah, pratandhanipun manawi kadeder lajeng tukhul. Dados yen makaten menggahing tetelanipun saking kinten-kintening manah kula, duk nalika wiji taksih (124) wonten salebeting klungsu inggih sampun kadunungan gesang, ananging kasebut gesanging wiji utawi wiji gesang, dene bilih sampun thukul tegesipun menthongal saking cangkoking klungsu, punika saweg kenging dipun wastani gesanging uwit asem utawi asem gesang, bok manawi wijining manungsa wau kula boten badhe mestani memper, inggih namung pepiridaning nalar kemawon kados inggih boten prabeda.”

PUPUH IX

Juru Patanya :

“Menggah ing nalar-nalaripun kisanak, kados inggih leres, ananging duk nalika dados wiji punika gesang saking punapa utawi salajengipun dados jabang bayi punapa gesang saking pundi?.

Sang Murwenggita :

Kisanak, mugi sampun kalajengaken angrembag prakawis punika, semunipun saya rempit piniteta samanten kemawon, (125) sinten manungsa ingkang saged sumerep sarta mangretos dhateng pitangletan ingkang kados makaten wau, ananging kula inggih boten pisan-pisan bebasan ngepak utawi ngilani dhateng sakathah-kathah ing para sujana, bok manawi inggih wonten ingkang pinareng saged kabuka ing kawicaksananipun, sarehning kula lan sampeyan sami sujanma nom, tegesipun manungsa ingkang apes, tiwas kaplengkang tur baoten saged dumugi, paribasanipun makaten :  peksi cocak sedya ngunthal elo saking pundi marginipun saged kalampahan, pramila bilih kula kisanak, bab ing nalar elok lan langka  wau boten susah kagalih mindak andamel ribeting tur tanpa damel, boten angsal paedah punapa-punapa, cekakipun, bab rembag aluran ing ngajeng prayogi kasigeg sampun kadugek-dugekaken kacariyos boten sae rumaos bab ngelmi wau prayogi rembag gegujengan binasakaken cariyos ngayawara, katimbang anginem awoning liyan.”

Kula gadhah cariyos tembung pepiridan saking tembung Arab, kados prayogi yen kamirengaken kados ing ngandhap punika :

Dlil punika anedhahaken pangandikaning Pangeran Kang Maha Sukci Sejati dhateng Kangjeng Nabi Mukhammad Rasulullah. Kados punika mratelakaken wewulang pangandikanipun Kangjeng Nabi Mukhammad Rasulullah dhateng para Sekabat.

(127) Ijmak punika ngumpulaken wewijangan pangandikanipun para waliyullah. Kiyas punika mencaraken wewarah pangandikaning para pandhita sadaya punika sami dados pambukaning kekeran, ingkang medaraken rasaning gaib sajatosipun ngagesang supados waskita ing gesangipun, wekasan saged sampurna ing sangkan paran. Menggah bebukaning cariyos ingkang rumiyin mendet saking kekiyasan murad lan maksuding suraosipun nukilan, serahing Kitab Dakaikul Akaik kacariyos tegesipun alus sejati utawi sejating alus.

Wonten malih mendet saking kekiyasan murad maksuding suraosipun alusing carita utawi caritaning kahalusan. (126) Kitab kekalih wau condong ing suraosipun Kangjeng Nabi Mukhammad Rasulullah ingkang kawejangaken dhateng Sayidina Ngali, kinen angestokaken ananing dat ingkang kasbut ing dalil sepisan, wangsiding Pangeran Kang Maha Suci Sejati, kajarwakaken kados ing ngandhap punika :

Sejatine ora ana apa-apa, awit duk maksih awang uwung durung ana sawiji-wiji, kang ana dingin iku ingsun ora ana Pangeran liya nanging ingsun, amartani ing asmaningsun, amratandhani ing afngalingsun sejatine Dat Kang Maha Suci anglimputi ing sipat ingsun mratandhani ing afngal ingsun.

Juru Patanya :

“Kisanak, kula kuwatos manawi lepat anggenipun anjarwakaken tembung Arab wau, margi kula titik suraosipun kados kirang sarta taksih (129) kacaruban tembung Arab sakedhik, kadosta kala wau nyebutaken sadurunge ana apa-apa, kang ana dhisik iku ingsun, lo, punika tembungipun wau rak taksih wonten kajengipun, ingsun sinten, utawi malih ingkang nama Dat, sipat, afngal punika warni punapa?.”

Sang Murwenggita :

“Yen saking pamanggih kula anggenipun anjarwakaken wau boten lepat, nanging kula titik kados sampun limrah, bab serat-serat tembung Jawi utawi kitab-kitab tembung Arab, punika suraosipun kathah ingkang pasemon, menggah jangkepipun ing pangretos kedah nyumerepi sekawan prakawis lafil, makna, murad, maksud yen sampeyan bedhe nyumerepi terangipun kasebut ing Serat Wirid yasanipun Kyai Ageng (130) Mukhammad Sirullah ing Kedungkol kados ing ngandhap punika :

Ingkang binsakaken ngandika ora ana Pangeran nanging ingsun menggah ing sajatosipun Dat Kang Maha Suci punika inggih gesang kita pribadi, sayekti katitipan rahsaning Dat Kang Maha Agung anglimputi ing sipat punika inggih rupa kita pribadi sayekti kawimbuhan warananing Dat kang elok. Hanartani asma, punika inggih nama kita pribadi, sayekti kaaken, pasebutaning Dat kang wisesa.

Amratandhani afngal, punika inggih solah bawa kita pribadi, sayekti nelakaken pakartining Dat kang sampurna. Mila ing bebasanipun, wahananing Dat punika anyamadi sipat, sipat punika hanartani asma, asma punika mratandhani afngal, (131) afngal punika dados wahananing Dat.

Dene Dat anggenipun nyamadi sipat, punika upami madu lawan manisipun, sayekti boten kenging kapisahaken. Dene sipat angonipun hanartani asma, punika kadi surya lawan sorotipun, sayekti boten kenging yen kabedakna. Dene asma, anggenipun mratandhani afngal punika upami kadi paesan kang ngilo lawan wayanganipun, sayekti sasolah bawanipun kang ngilo wewayangan anut kemawon.

Dene afngal, anggenipun dados wahananing Dat punika kadi samodra lawan ombakipun, sayekti wahananing ombak anut saking rehing samodra.

Dene ing sejatosipun ingkang nama Dat punika tajalining Mukhammad. Sejatosipun ingkang nama Mukhammad punika (132) wahananing cahya kang nglimputi ing jasad dumunung wonten ing gesang kita, inggih punika gesang piyambak boten wonten ingkang gesangi, mila kawasa ningali, miyarsa, gonda, angandika, angraosaken saliring rahsa, punika saking kodrating Dat kita sadaya, tegesipun makaten : Dating Pangeran Kang Maha Suci punika anggenipun ningali tanpa netra, ananging mokal manawi wuta, inggih punika muhung saking angageming netra kita. Anggenipun miyarsa tanpa karsa, ananging mokal manawi tuli, inggih punika muhung saking angageming grana kita. Anggenipun ngandika tanpa lesan, ananging mokal manawi bisu inggih punika muhung saking angagemi lesan kita. Anggenipun ngraosaken saliring rahsa tanpa dunungan, ananging mokal manawi sunya, inggih punika muhung dumunung wonten ing (133) pangraos kita.”

Juru Patanya :

“Leres kisanak, suraosipun Serat Wirit wau terang sanget, menggah pangawruh ingkang makaten punika naminipun kawastanan ngelmi punapa?, sarta kalawan kathah nyebutaken tembung kita, punika tegesipun kados pundi?.”

Sang Murwenggita :

“Menggah pangawruh makaten wau kacariyos kawastanan wisikan ananing Dat, dene yen sampeyan pitanglet tembung kita saking kinten-kinten kula tetimbanganing tembung ingsun tegesipun sami amestani Aku, dene wijangipun makaten : tembung ingsun tegesipun aku nanging Gusti, yen tembung kita tegesipun aku nanging kawula.”

Juru Patanya :

“Kisanak, kadosta wonten tembung ingkang rumiyin ingkang sapisan siji, utawi satungal punika rak tembung cacah anelakaken badhe wonten tunggilipun, kalih, (134) tiga saurutip[un, duk kala wau sampun nyebutaken dalil ingkang ….. kaping kalih punika kados punapa ?.”

PUPUH X

Sang Murwenggita :

Leres kisanak, wonten ugi mendet nukilan saking sorahing kitab Dakaikkul Akaik utawi kitab Dakaikul Ikbar, tunggilipun kasebut ing ngajeng wau, dalil ingkang kaping kalih condong suraosipun sami mratelakaken wewangsiting Pangeran Kang Maha Suci Sejati dhateng Kangjeng Nabi Mukhammad Rasulullah, kajarwakaken dados ing ngandhap punika :

Sejatine Ingsun Dat kang murba amisesa, kang kuwasa nitahake sawiji-wiji, dadi pada sanalika, sampurna saka ing kodratingsun, kang minangka bebukaning Iradat Ingsun, (135) kang dhingin Ingsun anitahaken kayu, aran, sjaratul yakin tumuwuh ana ing sajroning Alam Ngadam Makdum ajali abadi. Nula cahya aran Nur Mukhammad. Nuli kaca, aran Miratul Kayai. Nuli nyawa aran Roh Ilapi. Nuli damar aran Kandil. Nuli sesotya aran Darah. Nuli dinding jalal aran Kijab, iku minangka warnaning kalaratingsun.

Menggah dalil ingkang makaten wau dipun werdeni dening Kyai Ageng Mukhammad Sirullah ing Kadungkol kasebut ing Serat Wirit kados ing ngandhap punika :

Kayu aran Sajaratul Yakin, tumuwuh wonten salebeting alam Ngadam Makdum ajali abadi, tegesipun sajati, tumuwuhipun jagad sunyaruri, taksih awang-uwung salaminipun, ing kahanan kita punika kakekatipun Dat multlak kang kadim, tegesipun (136) sajatining Dat kang mesti rumuhun piyambak, inggih punika Dating Atma dados wahananing Alam Akadiyat.

Nur Mukhammad, tegesipun cahya kang pinuji, kacariyos ing kadis waninipun kados peksi Merak, wonten ing dalem sesotya kang petak dumunung arah-arahing Sajaratul Yakin, punika kakekating cahya kang ingaken tajalining Dat, wonten salebeting Nukat Gaib, minangka sipating Atma, dados wahananing Alam Wahdat.

Miratu Kayai, tegesipun kaca wirangi, kacariyos ing kadis dumunung sangajenging Nur Mukhammad, punika kakekating Pramana, kang ingaken rahsaning Dat minangka asmaning Atma, dados wahananing Alam Wakidiyat.

Roh Ilapi, tegesipun sasandhanging nyawa, inggih punika nyawa ingkang wening, kacariyos ing kadis asal saking Nur Mukhammad, (137) punika kakekating suksma, kang ingaken wahananing Dat, minangka Afngaling Atma, dados wahananing Alam Arwah.

Kandil, tegesipun dilah, inggih punika dilah tanpa latu, kacariyos ing kadis awarni sesotya kang mancur mancorong gumantung tanpa cantelan ing riku enggen kahananing Mukhammad sarta engen pakumpulaning roh sadaya, minangka kakekating aneng-aneng, kang ingaken wahananing Dat, minangka embananing Atma, dados wahananing Alam Misal.

Darah, tegesipun sesotya, kacariyos ing kadis darbe sorot amanca warni, sami kanggenan Malaekat, punika kakekating budi, kang ingaken papaesaning Dat, minangka wiwaraning Atma dados wahananing Alam Ajsam.

(138) Kijab, winastanan dinding jalal, tegesipun warana kang agung, kacariyos ing kadis medal saking sorot amanca warni, ing nalika mosik nganakaken tigang pramana : 1. Uruh, 2. Kukus, 3. Toya, punika kakekating jasad, kang ingaken warananing Dat, minangka sesandaning Atma, dados wahananing Alam Insan Kamil.”

Juru Patanya :

“Mangke ta kisanak, kula dereng mangretos, ingkang binasakaken kakekating jasad punika : 1. Uruh, 2. Kukus, 3. Toya, mangka yen saking pamireng kula sarta ingkang sampun limrah sakathah ing tiyang ingkang mastani ingkang binasakaken jasad punika : kulit, daging, erah, otot, bayu, balung sungsum, menggah sulayaning tembung ingkang makaten wau mugi-mugi kisanak kersaa nerangaken, saiba bingahipun ing manah kula.”

(139) Sang Murwenggita :

“Yen kula piyambak boten sumerep, inggih amung nyariosaken, ugi kasebut ing Serat Wirit wau, menggah pratelanipun saking Ijmak, Kiyas, pepangkating dinding jalal ingkang awarni : uruh, kukus, toya, wau sami dados tigang warana malih kasebut ing ngandhap punika :

Ingkang rumiyin, uruh amedalaken tigang pangkat :

Kijab Kisma, dados wahyaning jasad ing jawi, kadosta kulit, daging sapanunggalipun.

Kijab Rukmi, dados wahyaning jasad kang nglebet, kadosta uteg, manik, manah, sapanunggalipun.

Kijab Retna, dados wahyaning jasad kang lembat, kadosta mani, rah, sungsum sapanunggalipun.

Ingkang kaping kalih kukus amedalaken tigang pangkat :

Kijab Pepeteng, dados wahananing napas sapanunggalipun.

Kijab Guntur, dados wahananing pancadriya.

(140) Kijab Latu, dados wahananing napsu.

Ingkang kaping tiga, toyaamedalaken tigang pangkat :

Kijab Toya Gesang, dados wahananing suksma.

Kijab Nurasa, dados wahananing rahsa.

Kijab Nurcahya, ingkang sakalangkung padhang, dados kahananing Atma, sadaya punika warananing Dat, sami dumunung Insan Kamil, tegesipun kasampurnaning manungsa.

Juru Patanya :

“Lakalangkung eraming manah kula kisanak, anggen kula mirengaken cariyos sampeyan ing Serat Wirit wau, anggenipun wijang sarta terang sanget ing suraosipun. Menggah dalil ingkang kaping kalih ing kitab Dakaikul Akbar, kados ingkang sampun sampeyan cariyosaken wau, diupun wastani pangawruh punapa, kaliyan malih punapa boten wonten malih kitab sanesipun ingkang nyebataken makaten wau?.”

Sang Murwenggita :

 “Kacariyos menggah pangawruh (141) ingkang kasebut ing dalil kaping kalih makaten wau dipun wastani wedaran wahananing Dat dene yen sampeyan pitanglet kitab sanes-sanesipun ingkang mratelakaken makaten wau kula dereng nate mireng sarta dereng nate maos, namung inggih ingkang kasebut ing Serat Wirid wau kacariyos mendhet kekiyasan saking murad maksuding kitab Bayan Alip ananging suraosipun boten ceples, kenging binasakaken amor misah kemawon kados ing ngandhap punika.”

PUPUH XI

Prelunipun kapratelakaken supados kangge minangka tetimbanganipun ing ngajeng wau.

Alif, punika lahiring sipatullah, sayektosipun woten ing wujud kita pribadi, sumandha ing Alam Khabir, dodos kahaning nukat tegesipun musthika, (142) ingkang binasakaken musthika punika budi.

Nukat, punika lahiring budi, punika lahiring budi, sumanda ing Alam Sahir, dados kahananing darah, tegesipun retna, ingkang binasakaken retna punika jinem, winastanan aneng-aneng, amratandhani gesanging budi.

Darah, punika lahiring jinem, sumomda ing budi, dados kahananing roh, tegesipun suksma ingkang binasakaken suksma punika nyawa amratandhani gesanging angan-angan.

Eroh, punika lahiring suksma, sumonda ing aneng-aneng, dados kahananing sir, tegesipun rahsa, ingkang binasakaken rahsa punika pangraosing babahan hawa sanga, amratandhani gesanging nyawa, kantun karkating pramana sajati kantun karkating atma sajati.

(143) Sir punika lahiring rahsa, sumonda ing suksma dados kahananing Iman, tegesipun santosa inggih punika pramana ingkang binasakaken pramana punika jangkeping ponca driya, amratandhani gesanging rahsa.

Iman, punika lahiring pramana, sumondha ing rahsa, dados kahananing Nur, tegesipun cahya, ingkang binsakaken cahya punika sulaking netya, amratandhani gesanging pramana, dene pramana punika amisesa ing salira, tunggil sasana kaliyan rahsa, sami dumunung salebeting jiwa, ngibaratipun kados simbar tuwuh wonten ing wreksa, ananging boten tumut nyandhang saniskara, luwe sapanunggilanipun boten tumut kaleson, trekadangan ginggang saking sasana, manawi ngantos kangsiran pramana salira lungkrah temahan (144) ngalumpruk boten darbe karkat, saupami sirna karkating salira, kantun karkating suksma, saupami sirna karkating rahsa kantun karkating pramana sajati, saupami sirna karkating pramana sajati kantun karkating atma sajati.

Nur, punika lahiring cahya winastanan pramana sajati sumanda ing pramana sajati, kados kahananing dwiyat, tegesipun padaning cahya, ingkang binasakaken padhanging cahya punika purbaning atma sajati.

Duryat, punika lahiring atma sajati, sumanda ing cahya, dados kahananing Dat tegesipun  kanta, ingkang binasakaken kanta punika jengerening sipat sajati.

Dat, punika lahiring sipat sajati, dados kahananing nukat gaib, tegesipun (145) musthika kang samar, ingkang binasakaken musthika kang samar punika kanyatahaning rupa sajati, sinengker wonten salebeting Alam Sahir, gesang piyambak boten wonten ingkang gesangi, ibaratipun tanpa antawis kaliyan gesangipun suksma sajati, tuhu tunggil sasana, boten pisah ing salaminipun.

Nukat Gaib, punika lahiring rupa sajati, sumonda ing Dat sajati, dados kahananing cahya gumilang tanpa wewayangan inggih punika tajalining Pangeran kang sipat : ta, tegesipun asipat satunggil ingkang binasakaken sipat satunggil punika dede jaler dede estri, dumunung wonten kodrat irodat kita pribadi, tegesipun saking kuwasaning karsa kita piyambak.

Juru Patanya :

 “Leres kisanak, Kitab Bayan (146) Alip punika kenging binasakaken amung mor misah kemawon kaliyan cariyos sampeyan ing ngajeng wau, ing mangke mugi karsa dumugekaken malih, ingkang kasebut ing kitab Dakaikul Akaik kaliyan kitab Dakaikul Akbar wau, kados pundi suraosing dalilipun ingkang kaping tiga?.”

PUPUH XII

Sang Murwenggita :

 “Menawi sampeyan kepingin mirengaken suraosipun kitab kekalih wau, dalil ingkang kaping tiga, utawi suraosipun Serat Wirit Hidayatjati sarta cunduk kaliyan nukilan, sorahing kitab Bayanumirat, Bayan Alip, Mandinil Asrar, utawi kitab Mandingil Maklum inggih punika bangsaning kitab tassawuf sadaya, sami mratelakaken wewangsiting Pangeran Kang Maha (147) Suci sajati, dhateng Kangjeng Nabi Mukhammad Rasulullah, kajarwakaken kados ing ngandhap punika :”

Sajatine manungsa iku rasaningsun, lan ingsun iki rahsaning manungsa, karana ingsun anitahake Adam asal saka ing anasir patang prakara : 1. Bumi, 2. Geni, 3. Angin, 4. Banyu, iku dadi kawujudaning sipat ingsun, ing kono ingsun panjingi Mudakih liman prakara : 1. Enur, 2. Geni, 3. Eroh, 4. Napsu, 5. Budi, iya iku minangka warananing wajah ingsun Kang Maha Suci sajati.

Kacariyos ing kadis,panjinging Mudah gangsal prakawis wau wiwit saking embun-embunan, kendel wonten ing uteg, lajeng tumurun netra, lajeng tumurun dhateng lesan, lajeng tumurun dhateng dada (148) lajeng sumrambah dhateng jasad sadaya, jangkepipun jumeneng insan kamil asipat rupa sajati.

Dene yen isbatipun kados ingkang kasebut wonten salebeting Kitab Bayanu mir’at amarah saking pangandikanipun Sultan Sungeb ing Majan kajawekaken makaten : rupa sejatining rupa punika inggih sipating Pangeran kang Maha Suci sejati.

Wonten malih kitab, naminipun boten kasebut warah saking pangandikanipun Sultan Abuyajid ing Bustam, kajarwakaken makaten : sajatining Dat punika dados tuladaning Suksma sejati, dene suksma sajati punika dados tuladaning sipat sajati, dene sipat sajati punika dados tukadaning rupa kita pribadi, (149) dados reringkesaning suraos ingkang makaten wau, kahananing manungsa punika saking duryat, dene wahananing duryat punika saking cahyaning Dat, dene sajatining Dat punika dumunung ing gesang kita pribadi.”

Juru Patanya :

 “Kisanak, kaange tetimbangan murih terang ing suraos, kala wau dalil ingkang kaping kalih kadekekan cariyos minangka kangge saksi, inggih punika suraosing kitab Bayan Alip, sareng sapunika dalil ingkang kaping tiga, punapa wonten kitab malih ingkiang nyebutaken makaten, margi saya prayosi bilih kathah seksi-seksinipun, manawi wonten mugi kersaa gancaraken cariyos malih, supados kangge tetimbanganipun suraos, utawi malih dalil ingkang kaping tiga wau kawastanan pangawruh punapa?.”

Sang Murwenggita :

 “Menggah dalil ingkang kaping (150) tiga wau, kacariyos dipun wastani gelaran kahananing Dat, dene manawi sampeyan pitanglet kitab-kitab malih ingkang nunggil euraos kula dereng nate sumerep, sarta dereng nate maos, enget-engetan manawi boten lepat inggih serat Wirit Hidayat Jati wau anyebutaken mendetsaking kekiyatan murad maksuding suraos kitab Insan Kamil, bebasanipun ing suraos inggih nunggil misah kemawon kaliyan cariyos ing ngajeng wau, pratelanipun kados ing ngandhap punika :

Kulit, punika embanganing daging dados kahananing wujud.

Daging, punika embanganing erah dados wahananing sipat.

Erah, punika embaganing eroh, dados leksananing keketeg.

Eroh, punika embanganing rahsa, dados (151) wahananing napas.

Rahsa, punika embanganing pramana sajati dados tangaping raos pangraos.

Pramana sajati, punika embanganing cahya dados sankeping panca driya.

Cahya, punika embanganing atma sajati, dados wimbaning ulat.

Atma sajati, punika embanganing Dat sajati dados purbaning gesang sejati.

Dat sajati, punika embanganing Pangeran kang sipat sa, dados sampurnaning gesang sejati.

Sapunika kisanak, murih tambah terang malih grebanipun makaten :

Badan, punika wayanganipun budi.

Budi, punika wayanganipun napsu.

Napsu, punika wayanganipun eroh ingkang (152) winastanan pramana sejati.

Eroh punika, wayanganipun rahsa ingkang winastanan pramana sejati.

Rahsa, punika wayanganipun Nur Mukhammad ingkang winastanan atma sajati.

Nur Mukhammad punika wayanganipun akyan sabitah ingkang winastanan atma sajati.

Akyan Sabitah, punika wayanganipun Da tullah ingkang winastanan sipat sejati.

Ing mangke kisanak, suraosipun ing dalil sapisan ngantos dumugi dalil ingkang kaping tiga, sarta pinten-pinten ketrangan sadaya ingkang sampun kasebut ing inggil wau, menggah panjing suruping tumrap kahananing jabang bayi, kula sumangga ing sampeyan piyambak.

Juru Patanya :

 “Inggih kisanak, kula (153) piyambak badhe ngagas lan gatuk-gatukaken ing suraos wau, ananging menggah gumuning manah kula, wiwit mirengaken dalil ingkang sapisan Dating Pangeran kang Maha Suci punika yen karsa angganda muhung ngagem ing grana kita, manawi karsa amicara muhung ngagem ing rahsa kita, punika ingkang dangu anggen kula ngagas saestu dereng saged pinanggih menggah ing nalar-nalaripun, punapa inggih Dating cumlorot ndesul dhateng ing lesan kita, manawi karsa badhe aningali lajeng mancolot gumandul ing idep (154) kita, bilih karsa amiyarsa lajeng miber malih dhateng  lening karna kita, bilih badhe karsa angraosaken lajeng lumebet ing raos kita, ingkang saupami makatena pratingkahipun, sinten manungsa ingkang nate uninga dhateng pancoloting Pangeran kang Maha Suci, sutanipun kados punapa kaliyan sinten manungsa ingkang nate uninga abur ing Pangeran kang Maha Suci, elaring swiwinipun kados punapa, utawi malih yen malebet ing raos kita, punika dumunung wonten ing pundi?.”

PUPUH XIII

Sang Murwenggita :

 “Sampun kepanjang-panjang kisanak, kacuthela samanten kemawon wicantenan sampeyan sadaya wau, bok manawi kamirengaken para santri ingkang cubluk ing budi, kakinten sampeyan maiben dhateng suraosing kitab, (155) kawastanan tiyang kufur temah dados garejeg wewinihing pasulayan punika kirang prayogi. Menggah ing prasananipun yen sampeyan gegujengan sarta rerembangan lelawanan kaliyan manungsa ingkang alus marsudi ing budi, tembung sampeyan sadaya wau bebasan nayuh alingan sada, pangonan welut diedholi udhet, ampingana rambut pinara pitu, kados boten kekilapan, sedyaning manah sampeyan badhe pitanglet, saderengipun kalahir wicanten sampeyan sadaya wau kula sampun nyediani wangsulan kados ing ngandhap punika :

Ingkang rumiyin wonten tetembungan makaten, sadaya obah-osiking manungsa punika atas saking karsa kawasaning Pangeran kang Maha Suci Mulya, menggah patrap (156) pratingkaahing pamolah pitedahanipun ugi dumunung ing Serat Wirit yasanipun Ki Ageng Mukhammad Sirullah ing Kedungkol wau, wewejangan ingkang kaping sekawan, dipun wastani kayektening kahanan kang maha luhur, awit dene pamejangipun ambuka kodrat iradating Pangeran kang Maha Suci, anggenipun anjumenengaken maligening Dat minangka Bettulah, katata wonten ing sirahing manungsa punika sajatosipun minangka pitedahan, kayektening kahanan satunggal-satunggal, anandakaken kalarat ing Dat kang maha mulya langgeng boten kenging ewah gingsir saking kahanan jati, kasebut wonten ing dalem daliling ngelmi ingkang kaping sekawan (157), nukilan saking sorahing kitab Insal Kamil mratelakaken wangsiting Pangeran kang Maha Suci dhateng Kangjeng Nabi Mukhammad Rasulullah, ayat ingkang kapisan karaos ing dalem rahsa kajarwakaken kados ing ngandhap punika :

Sajatine Ingsun nata malige ana sajroning Betal Makmur, iki omah engoning parameyaningsun, jumeneng ana sirahing Adam kang ana sajroning sirah iku dimak iya iku uteg, kang ana antaraning uteg iku manik, sajroning manik iku budi, sajroning budi iku napsu, sajroning napsu iku suksma, sajroning suksma iku rahsa, sajroning rahsa iku ingsun, ora ana Pangeran, nanging ingsun kang anglimputi ing kahanan Jati.

Juru Patanya :

 “Kisanak, sampun ketanggelan (158) anggen sampeyan nuntun dhateng binguning manah kula, mugi-mugi kersaa anggenahaken suraosing dalil ingkang makaten punika, menggah ceplesipun kaliyan pangagas kula wau kados pundi?, liripun makaten : Dating Pangeran kang Maha Suci punika yen kersaa ngandika utawi yen kersaa miyarsa patrap pratingkahipun kados pundi ?.”

Sang Murwenggita :

 “Kisanak, yen sampeyan kapengin badhe uninga terangipun kula dumugekaken gancaripun cariyos wau kados ing ngandhap       punika :”

Menggah suraosipun ing dalil kala wau makaten :

Sirahing Adam inggih sirahing manungsa punika kawiyosipun kahananing Betakmakmur, tegesipun griya kang rame, utawi panggenan kang rame.

Uteg punika kahananing kantha (159), narik wahananing cahya, dados pambukaning netya.

Manik, punika kahananing pramana, narik wahananing warna, dados pambukaning karsa, dados pambukaning pamicara.

Budi, punika kahananing pranawa, tegesipun padhaning manah narik wahananing karsa, dados pambukaning pamicara.

Napsu, punika kahananing hawa, narik wahananing swara, dados pambukaning pamiyarsa.

Suksma, punika kahananing nyawa, narik wahananing cipta, dados pambukaning panganda.

Rahsa, punika kahananing atma, narik wahananing wisesa, dados pambukaning pangraos.

Juru Patanya :

 “Kisanak, kula amung nirokaken kemawon, tembunging cariyos ing (160) ngajeng wau makaten : kasebut ing dalem daliling ngelmi ingkang kaping sekawan. Nukilan saking sorahing ing kitab Insan Kamil, mratelakaken wangsiting Pangeran kang Maha Suci dhateng Kangjeng Nabi Mukhammad Rasulullah, ayat ingkang kapisan, lo, punika lajeng nenuntun dhateng pangraitaning manah kula, suraos ingkang makaten wau punapa taksih wonten panunggilanipun daliling ngelmi ingkang kaping gangsal, pendetan saking sorahing kitab Insan Kamil ayat ingkang kaping kalih, yen lakar pancen taksih wonten gancaripun, mugi-mugi karsa-karsaa dumugekaken cariyos malih sesambetaning pangawruh ing ngajeng wau.”

PUPUH XIV

Sang Murwenggita :

“Leres kisanak, wonten kula dumugegaken cariyos malih (161) suraosipun ing Serat Wirit wau, kasebut ing daliling ngelmi ingkang kaping gangsal nukilan saking sorahing kitab Insan Kamil ayat ingkang kaping kalih punika dipun wastani kayektening kahanan kang maha agung inggih punika pambukaning tata malige ing dalem Betal Mukaram. Awit dene pamejangipun ambuka kodrat iradating Pangeran kang maha suci, anggenipun karsa anjumenengaken maligening Dat, minangka betullah katata wonten ing dadaning manungsa, punika sajatosipun inggih dados pitedahan kayektening kahanan satunggal-tunggal anandakaken kalarating Dat kang maha mulya, langgeng boten kenging ewah gingsir saking kahanan jati, menggah daliling Pangeran kang Maha Sukci dhateng Kangjeng Nabi Mukhammad Rasulullah, kajarwakaken kados (162) ing ngandhap punika :

Sajatine ingsun anata malige ana ing dalem Betal Maharam iku omah engoning lelaranganingsun, jumeneng  ana ing dadaning Adam, kang ana ing dada iku ati, kang ana ing sajroning ati iku jantung, kang ana sajroning jantung iku budi, kang ana sajroning budi iku jinem iya iku angen-angen, kang ana sajroning angen-angen iku suksma, kang ana sajroning suksma iku rahsa, kang ana sajroning rahsa iku ingsun, ora ana Pangeran nanging ingsun, Dat kang anglimputi ing kahanan jati.

Juru Patanya :

“Kisanak, yen amirengaken suraosing cariyos ingkang makaten wau lajeng pepet kodhang boten saged mangretos, awit kulinanipun kula nate angeguru dhateng para pandhita dusun, (163) yen amejang ngelmi punika bebasan namung gletek-petelipun kemawon boten mawi tetembungan pralambang kathah-kathah, trekadangan asring wonten dapur cecangkriman kadosta : kyai guru anutupi cangkir kothong, lajeng wicanten dhateng muridipun kapurih methek suwung punapa isi, wonten ingkang methek kothong wonten methek ingkang isi, kyai guru lajeng anjarwani makaten : iya iku upama badaning manungsa sajatine isi, mulane padha upayaken sagaduging pamikirmu apa isen-isene sajroning badanmu dewe-dewe amung makaten kemawon kemawon lajeng sampun bok manawi cecangkrimaning kyai guru kapurih madosi isisining badan wau supados nyumerepana cariyos sampeyan punika. Pramila kula sanget kumedah uninga, dalil (164) pangandikaning Pangeran kang Maha Suci makaten wau, menggah sejatosipun yen kakeplokaken tumraping badan kita kados pundi wewejanganipun?.”

Sang Murwenggita :

“Menggah cariyos sampeyan sadaya wau inggih leres, kula piyambak sampun nate amrangguli guru ingkang gedhah gelar ingkang kados cariyos sampeyan punika, menggah tiyang angeguru ingkang makaten wau kenging binasakaken wong golek-golek ketanggor wong luru-luru, liripun makaten sareng guru cecangkriman kapurih methek punapa isen-isening raga, ing riku para murid lajeng ambatang salah satunggilipun, bilih wonten kalantipaning para murid pratitising pambatanganipun lajeng dipun temu dening guru, ingkang makaten wau lajeng dados dapur kuwalik, leresipun guru punika amulang (165) dhateng murid, sareng wonten gelar pratikeling guru julig durjananing ngelmi, ing wekasan wonten lelampahaning murid mulang guru, pramila ing sayektosipun para Pandhitaning praja, awit sampun kaiden ing Sri Narendra, kacariyos Pandhitaning praja punika kedah saged angange pangawikan wolung prakawis :

Parama Sastra, tegesipun limpad ing sastra.

Parama Kawi, tegesipun putus ing kawi.

Mardi Basa, tegesipun saged mentes ing tembung.

Mardawen Lagu, tegesipun saged damel lemesing lelagon.

Mawi Carita, tegesipun sugih (166) lan saged carita.

Mandra Guna, tegesipun sugih kasagedan.

Nawung Krida, tegesipun lantip ing panglepasan.

Sambegana, tegesipun engetan.

Dene ugeripun Pandhita praja wau inggih wolung prakawis :

Asih inmg murid, den antepa putra wayah.

Tlaten ing pamulangipun, boten mawi wigah wigih.

Lumuh ing pamrih, boten darbe pangangkah.

Tanggap ing sasmita, saged nakpeni pasemoning murid.

Sepen ing panggrajangan, boten dados kinten-kintening murid.

(167) Boten ambalakaken pitakenan.

Boten purun ngendhak ing kagunan.

Boten guru aleman angungkulaken kasagedan.

Dene utaminipun Pandhita praja wau inggih wolung prakawis :

Mulus ing sarira, boten darbe cacad.

Alus ing wicara, boten asring amimisuh tuwin supaos.

Jatmika ing solah.

Antepan budinipun.

Para marta lelabuhanipun.

Patitis nalaripun.

Sae labetipun.

Boten darbe pakareman.

Wangsul nyambungi cariyos ing ngajeng, (168) daliling ngelmi ingkang kaping gangsal ing kitab Insan Kamil ayat ingkang kaping kalih kasebut ing ngajeng wau, ugi sampun kawerdenan dening pandhita ing praja ingkang sesilih nama Kyai Ageng Mukhammad Sirullah ing Kedungkol dunungipun kados ing ngandhap punika :

Dada, punika wiyosipun Betal Muharam tegesipun griya lelarangan.

Ati, punika kahananing panca driya, anarik wahananing nepsu, dados wahyaning napas.

Jantung, punika panca maya, anarik wahananing brirai, dados wahyaning keketeg.

Budi, punika kahananing pranawa, anarik wahananing karsa, dados wahyaning pamicara.

(169) Jinem, inggih punika angen-angen kahananing pangraita, anarik wahananing swara, dados cahyaning pamiyarsa.

Suksma, punika kahananing nyawa, anarik wahananing cipta, dados wahyaning pangganda.

Rahsa, punika kahananing atma, anarik wahananing wisesa, dados wahyaning pangrasa.

Wondene bilih sampeyan pitanglet daliling ngelmi ingkang kaping nenem nukilan saking sorahing kitab Insan Kamil ayat kaping tiga, dipun wastani tata malige ing dalem betal mukadas, katata wonten ing kontoling Adam sampun kapratelakaken kasebut ing ngajeng wau kaleres angka 8 kaca 74.

PUPUH XV

(170) Juru Patanya :

“Ing sadangu-dangunipun kula amirengaken cariyos sampeyan wau sadaya kados pepetikan kitab-kitab pangawruh wedalan saking tanah Arab, anggen kula mastani makaten wau, dene tetembunganing cariyos taksih kathah cecaruban kaliyan tembung Arab, menggah ingkang makaten wau kisanak sumangga sami kagalih menggah sumebar tumraping ing tanah Jawi, pangawruh ing tanah Arab wau nalika jaman punapa?.”

Sang Murwenggita :

“Menggah patitisipun ing titi mangsa kula dereng sumerep, sayektosipun anggen kula maos serat-serat punika dereng patos kathah kwimbuhan radi lalen kinten-kinten kemawon, bok manawi kenging kadamel tetimbangan inggih bebukaning (171) Serat Wirid Hidayat yasanipun Kyai Ageng Mukhammad Sirullah ing Kedungkol wau, anyebutaken makaten wewejanganipun para waliyulah ing tanah Jawi sasedanipun Kangjeng Susuhunan ing Ampeldenta, sami karsa buka pepingidan ingkang kados wijining wewejanganipun suraosing ngelmi kasampurnan piyambak-piyambak.”

Ingkang rumiyin kala jaman awalipun nagari Demak, para wali ulah ingkang karsa amejang kathahipun amung wolu :

Kengjeng Susuhunan ing Girikadaton wewejanganipun wewisikan ananing Dat.

Kangjeng Susuhunan ing Tandes wewejanganipun wedaran kahananing Dat.

Kangjeng Susuhunan ing Maja Agung (172) wewejanganipun gelaran kahananing Dat.

Kangjeng Susuhunan ing Bonang, wewejanganipun pambukaning tata malige ing dalem Betal Makmur.

Kangjeng Susuhunan ing Muryapada, wewejanganipun pambukaning tata malige ing dalem Betal Muharam.

Kangjeng Susuhunan ing Kalinyamat, wewejanganipun pambukaning tata malige ing dalem Betal Mukadas, wewejanganipun nem bab punika sadaya sampun kula cariyosaken ing ngajeng wau.

Kangjeng Susuhan ing Gunung Jati, wewejanganipun panetep santosaning iman.

Kangjeng Susuhunan ing Kajenar, wewejanganipun sasahidan.

Ingkang kaping kalih, ing saangkatan kala jaman akhiripun ing nagari Demak dumugi jaman ing nagari Pajang, para wali ingkang sami karsa (173) amejang inggih namung walu :

Kangjeng Susuhunan ing Giri Parapen, wewejanganipun wewisikan ananing Dat.

Kangjeng Susuhunan ing Derajat, wewejanganipun wewedaran wahananing Dat.

Kangjeng Susuhunan ing Atas Angin, wewejanganipun gelaran kahananing Dat.

Kangjeng Susuhunan Kalijaga, wewejanganipun pambukaning tata malige ing dalem betal makmur lajeng ambabar ingkang dados prabotipun amatrapake panjenenganing Dat sadaya ananging dareng turut patrap panganggenipun satunggal-satunggal.

Kangjeng Susuhunan ing Tembayat, kalilan dening guru Kangjeng Susuhunan Kalijaga amiritaken wewejanganipun (174) pambukaning tata malige ing dalem Betal Muharam.

Kangjeng Susuhunan ing Padusan, wewejanganipun pambukaning tata malige ing dalem Betal Mukadas.

Kangjeng Susuhunan ing Kudus, wewejanganipun panetep santosaning iman.

Kangjeng Susuhunan ing Geseng, wewejanganipun sasahidan.

Dene wewejangan kasebut ing inggil punika, suraosipun inggih nunggil kemawon, margi saking wiwitan pamejanganipun Kangjeng Susuhunan ing Ngampeldenta sadaya, sareng dumuginipun Kangjeng Sultan Agung Prabu Hanyakrakusuma, wewejanganipun wolung pangkat wau karsa kahimpun malih dalah saprabotipun pisan supados muhtamad ing suraosipun (175) sadaya, punika lajeng kababaraken dados wewejangan sapisan kemawon dados satunggal, sasampunipun cunduk kaliyan kawruhing para ahli ngelmi, saking karsa dalem Kangjeng Sultan Agung Prabu Hanyakrakusuma, ingkang kalilan miridaken wewejangan makaten wau inggih namung walu :

Panembahan Purubaya.

Panembahan Juminah.

Panembahan Ratu utawi Batu Pekik.

Panembahan Juru Kiting.

Pangeran ing Kadilangu.

Pangeran ing Tembayat.

Pangeran ing Kejoran.

Pangeran ing Wongga.

“Saweg punika kisanak, serat ingkang kula sumerepi, kilap manawi wonten malih serat-serat ingkang mratelakaken jaman sangingilipun punika kula dereng (176) nete maos.”

Juru Patanya :

“Bokmanawi inggih punika kawruh ing Tanah Arab, wiwitipun sumebar ing Tanah Jawi,sarehning dunungipun wejangan ingkang kasebut ing serat wirit leresipun wolung pangkat kala wau ingkang sampun kasebut ing nginggil saweg nem pangkat, dados wewejangan ingkang kalih pangkat :

Panetep santosaning iman.

Sasahidan, punika dereng kapratelakaken, saking panyuwun kula ki sanak, manawi sampeyan saged wewejangan ingkang dereng kapratelakaken kalih pangkat wau, sanajan boten tumrap dhateng abon-abon bumbu lelajering cariyos ing ngajeng wau, saking sanget kepengin kula kumedah amirengaken bebasan sumela ing cariyos namung sakedhap, suwawi kisanak, kula aturi (177) lajeng murwani kados punapa suraosipun?.

PUPUH XVI

Sang Murwenggita :

“Punika prayogikisanak, boten wonten awonipun mirengaken piwulang sae, tembung ing paribasan makaten, mungguh sakehing pangawruh yen ginembol tan marongkol yen ginuwak tan kemrosok ing samangke kula murwani cariyos ingkang kasebut ing serat wirit, enget-engetan yen boten supe kados ing ngandhap punika. Wewejangan ingkang kaping pitu dipun wastani  panetep santosaning iman ambuka sahadat jati, awit dene pamejangipun amangsit ingkang dados pikekah pangandel kita anggenipun angestokaken dhateng kayektening gesang kita pribadi, manawi sampun tetep minangka tajalining Pangeran kang amaha (178) suci sejati, kasebut ing dalem ijmak, wirayating para wali ulah nukilan saking kadis makdus, salebeting takit ingkang terus dhateng Nabi Mukhamad Rasulullah, ingkang kawangsitaken dhatent Sayidina Ali, jarwanipun makaten :

“Ingsun anekseni satuhune ora ana Pangeran nanging Ingsun, lan anekseni Ingsun, satuhune Mukhammad iku utusan Ingsun.”

Juru Patanya :

“Punika kisanak, kula amestani tembung wau luwes, kewes, wilet, batos, tur patitis, ingkang makaten wau amung sol sampuna kula ngalem rumiyin, dene suraosipun kula dereng mangretos pisan-pisan (179) ingkang binasakaken, ingsun punika sinten, ingkang binasakaken Mukhammad punika sinten?.”

Sang Murwenggita :

“Kula saweg amanoni sapisan sampeyan punika, dene wonten tiyang saged ngalem saening barang ingkang dipun sumerepi, punika pepiridanipun ingkang kangge nimbang saking punapa, ing mangke kula mangsuli, sampeyan pitanglet patitising tembung, ingsun lan ingkang binasakaken tembung Mukhammad punika kula dereng sumerep, kacariyos ingkang kasebut ing Wirit Hidayatjati, tembung makaten wau, menggah dunungipun kados ing ngandhap punika :

Ingkang dipun wastani Pangeran punika inggih Dating gesang kita pribadi, sabab sajatosipun sagunging asiya punika sami kukum (180) napi sadaya, tegesipun asiya punika, sawiji-wiji tegesipun napi, sepen boten wonten mila kasebut boten wonten Pangeran isbatipun, tetep dados tetepipun ingkang anyebut kaliyan ingkang sinebut, punika boten wonten sanesipun ing suraos tunggal tanpa wewangenan kaotipun amung lahir kaliyan batos kemawon.

Dene ingkang dipun wastani Mukhammad punika sipating cahya kita pribadi, pramila dipun basakaken utusan, margi kawistara wonten ing netya kados ingkang kasebut ing dalil salebeting Kur’an jarwanipun makaten : sayektine temen-temen ing sira kabeh utusaning (181) Dat metu saka ing awaking kang maha mulya, mungguh ing utusan iku anembadani ing saciptanira, yen angandel sayehti antuk sih pangapuraning Pangeran.

Manawi sampun anekseni daliling Kur’an pangandikaning Pangeran kang amaha suci ingkang makaten wau, dipun waskita ing galih, inggih punika gesang kita pribadi, punika wahananing nugraha, kahananing kanugrahan : dene nugraha punika ddating gusti, kanugrahan punika spating kawula, tunggal tanpa wewangenan, dumunung wonten ing gesang kita, sabab ingkang kasebut ing kitab Insal Kamil, amarah manawi namaning Allah punika, inggih namanig Mukhamad, saupami kados dene sabet lan warangkanipun, (182) ing mangke Allah minangka arangka, Mukhammad minangka sabet, ing tembe wewangsulan.

Juru Patanya :

“Suwawi kisanak, punapa lepat anggen kula angalem tembung wau, dene wewejangan ingkang pangkat wolu, luwesing tembung, patitising suraos punika kula dereng saged amestani, amargi dereng nate mirengaken, cobi kisanak kados punapa suraosipun badhe kula mirengaken rumiyin.”

PUPUH XVII

Sang Murwenggita :

“Yen leresipun serat satunggal, damelanipun tiyang satunggal, punapa beda-beda tembungipun rak inggih tamtu sami kemawon, suwawi yen kirang pitados kisanak, amirengna suraosipun kados ing ngandhap punika.”

Wewejangan ingkang kaping wolu dipun wastani sasahidan, awit pemejangipun kinen dhateng wahananing sanak kita, (183) inggih punika kahananing dumadi kang gumelar wonten ing alam donya, bumi, langit, surya, wulan, lintang, latu, angin, toya, sapanunggilanipun sadaya, sami aneksenana, yen kita mangke sampun purun angakeni jumeneng dating Gusti kang maha suci, dados sipating Allah sajati, kasebut ing dalem kiyas wewarahing para pandhita, anggenipun amencaraken nukilan saking kadis makdus salebeting bab Muklumatul Uluhiyah, wiyosipun amartani ing panetep santosaning iman, dados panuntuning tokit ingkang ambatos dhateng ikhtikad, inggih punika wewiridan saking cipta sasmitaning Kangjeng Nabi Mukhamad Rasulullah, ingkang kawangsitaken dhateng Sayida Ali jarwanipun makaten :

Ingsun anekseni marang ing datingsun (184) dewe, satuhune ora ana Pangeran nanging Ingsun lan anekseni ingsun satuhune Mukhammad iku utusan Ingsun, iya satuhune kang aran Allah iku badan Ingsun, Rasul ing rahsa Ingsun Mukhammad iku cahya Ingsun, iya Ingsun kang urip ora kena ing pati, iya Ingsun kang eling ora kena lali, iya Ingsun kang langgeng ora kena owah gingsir ing kahanan jati, iya ingsun kang waskita ora kasamaran, ing sawiji-wiji, iya Ingsun kang amurba amisesa kang kawasa, wicaksana ora kekurangan ing pangreti, byar sampurna padhang trawangan ora krasa apa-apa, ora ana katon apa-apa, amung ingsun kang anglimputi ing alam kabeh kalawan kodratingsun.”

Juru Patanya :

“Kisanak, kula lajeng (185) gumun sanget menggah lepasing pangretining manungsa, ingkang lajeng gadhah pangangep angaken jumeneng Dating Gusti kang maha suci utawi kang ingaran Allah punika, bedanipun kang ingaran rasul punika rahsanipun, kang ingaran Mukhammad punika cahyanipun, menggah pangrengkuh ingkang makaten wau sirnaning ringa-ringa, wekasan tumimbuling tekad, akandel kumandel punika mendet wewaton saking punapa?.”

Sang Murwenggita :

“Kisanak, kula cariyos ing Serat Wedatama, yasanipun Kangjeng Gusti Pangeran adipati Mangkunaga ingkang kaping sekawan ing Nagari Surakarta Hadiningrat, amratelakaken sembah kalbu mawi sinawung ing kidung sekar gambuh kados ing ngandhap punika.”

//Samengko sembah kalbu / yen lumintu yekti dadi laku (186) / laku agung kangungane adipati / patitis tetesing kawruh / meruhi marang kang momong//

//Sucine tanpa banyu, mun nyenyuda mring hardaning kalbu / pambukane tata titi ati-ati / den teteg talaten atul / tulada marang waspaos//

//Mring jatining pandulu / panduking don dedalan satuhu / lamun lugu leger tanira maligi / lagehane tumlawung / wenganing alam kinaot//

Juru Patanya :

“Kisanak inggih leres, menggah wewaton pupuntoning tekad, awit saking anitik patitis tetesing kawruh, wekasan saged waspaos pamawasing uwas, wansul tumanduking mring endon dunung panduking pandulu, rumambatipun lelantaran saking punapa?.”

Sang Murwenggita :

“Kisanak, bokmanawi (187) rumambatipun inggih lelantaran saking kalantipaning pangreti, awit suraosipun wewayangan ingkang kaping wolu kasebut ing ngajeng wau, kacariyos menggah dunungipun makaten : ingkang dipun wastani Pangeran punika inggih dating gesang kita pribadi, ingkang dipun wastani Mukhammad punika inggih sipating cahya pribadi. Manawi ingkang kasebut ing dalem dikir, la illa ha ilallah, Mukhammad Rasulullah, tegesipun boten wonten Pangeran nanging Allah, Nabu Mukhammad punika utusaning Allah. Ananging manawi kakekatipun ingkang dipun wastani Allah punika afngaling rasul, dumunung ing kahanan kita, Mukhammad punika sipating cahya (188) dumunung ing gesang kita, sejatining gesang kita punika dating Pangeran kang maha suci sejati, kayektosipun kasebut ing dalem daliling Kur’an, manawi Pangeran kang maha suci punika kawasa mijilaken gesang saking pejah, wijiling pejah saking gesang, inggih gesang kita pribadi punika sayekti awit saking pejah, ing wekasan boten kenging pejah dipun basakaken kayun sidaraeni, tegesipun gesanging kahananing kalih, wonten ing alam sahir gesang, wonten ing alam khabir kita inggih gesang, sarta boten kasupen dat kita kang maha agung, boten kenging gingsir, saking sipat kita kang elok, boten kasamaran asma kita wisesa, boten kekirangan afngal kita kang sampurna. Dados pepuntoning ing tokit (189) ingkang bontos dhateng bab tekad, sampurnaning gesang kita punika boten wonten kraos utawi boten wonten ketingal punapa-punapa, amung waluya sajati langeng, anglimputi ing alam sadaya, pramila lajeng boten uwas sumelang panggalih.”

Berlanjut Ke :

Sistem nilai budaya dan ajaran seks dalam Serat Nitimani 

(Syech SITI JENAR) (P#3 Pupuh XVIII-XXVII)